Amerikan caz basının en önemli yayın organları ve kalem erbabı geçen yıl tek bir ismin üstünde birleşti; Vijay Iyer. O, her ne kadar mütevazı biri olsa da caz dünyasının son yıllarda adından en çok söz ettiren isimler listesinin başında geldi. Yakınlarda The New Yorker`a verdiği mülakatta Alec Wilkinson onun görünüşte bir muhasebeciyi andırdığını söylüyor. Hatta, bunu pek çok kez müzisyenin kendisine de söylemişler. Halbuki, biri size `bu adam geçen yıl dünyanın en önemli caz müzisyeni seçildi` diye birini gösterse gözünüzde nasıl biri canlanır? Muhtemelen simsiyah elbisesi, gece vakti dahi gözünden çıkarmadığı siyah gözlükleri, bir elinde enstrümanı, bir omzu hafif eğik, az konuşan, aşırı karizmatik, kendinden emin ve -hatta itiraf edelim- gözünüzü ondan alamadığınız, hayranlıkla baktığınız siyah bir müzisyen değil mi?

Vijay Iyer pek öyle biri değil.

Alec Wilkinson Iyer`ı `müziği coşkulu ya da dramatik olabilir ama o öyle biri değil` diyerek tarif ediyor. Konuşkan olmayan, inceleyici bakışlarıyla şüpheci biri gibi görünen, temkinli ve az konuşan ama kararlı biri olduğunu anladığınız, disiplinli, sabit bir ifadesi olmayan, keskin bir burun profiline sahip, ölçülü gülümseyen biri...

Ama...

Kırkdört yaşındaki piyanist Harvard`da öğretim üyesi. Geçen Şubat yayınladığı albümü "Break Stuff" eğer caz tarihinde bir yıl içinde en çok övgü alan caz albümü diye bir ödül olsa muhtemelen alırdı. Caz eleştirmeni Steve Greenle `muhtemelen cazın en çok kutlanan/kutsanan müzisyeni` diyor ama, Iyer tüm bu övgülerden açık şekilde rahatsız. `Kendimi büyük bir piyanist olarak hiç düşünmedim, kendimi büyük bir yörüngenin parçası gibi görüyorum. Her seçimim bir sonraki seçimimi yakınlaştırıyor, örgün bir eğitim almadım, kimse bana piyanoyla ne yapmam gerektiğini söylemedi, piyanoda yaptığım şeylerin kazaen ortaya çıktığına inanıyordum ama bunun benim gelişimimin bir parçası olduğunu gördüm` diyor.

Kendini bu şekilde anlatıyor. Bir başka anlatımı da şöyle...

Yirmi yaşındayken piyanoda yeterli kariyerim olduğunu kimse düşünmüyordu. Örneğin, Village Vanguard`da çalmam için çağıran olmamıştı. Geleneksel caz otoritelerinin kendisini kabullenmekte zorlandığını düşünüyor. Caz tarihi siyah ve beyaz müzisyenlerden oluşur, kahverengi olanlar yoktur ama ben Hint asıllı bir Amerikalı olarak kahveringiyim, soyadım Raghunathan diyor. Matematik ve fizik alanında Yale`de ihtisas görmüş, ismini üniversiteden sonra değiştirmiş.

Bir kalıcı müzik vardır bir de geçici…

İlginç bir başka tespiti var Iyer`ın. Geçici müziğin (temporary) dönemiyle alakalı olduğunu, kalıcı müziğin ise (permanent) dönemini yansıtmakla birlikte derin nostaljik tepkiler çağrıştırdığını ve bunun tespitten ziyade gözlem olduğunu, cazın ise Afrikalı Amerikalı müzisyenler tarafından geliştirilmiş kısmen ticari ve yaratıcı bir müzik olduğunu düşünüyor.

Cazın kalbi doğaçlama

Iyer cazın kalbi olan doğaçlamanın sosyal, kültürel ve sanatsal düşünme, karar alma ve gerçek zamanlı hareket etme yeteneği gerektirir diyerek çarpıcı bir cümle kuruyor. Sanatın diğer disiplinleriyle de ilgili. Metropolitan Müzesi`nin şu ara `artist in residence`i. Yaklaşık onbeş gün boyunca açılacak önemli bir sergi için müzikler çalacak. Bu konuda uzun bir çalışma sürecini yeni tamamlamış. Bu tarz artistik gösteriler için müzik siparişleri alıyor.

Ezcümle...

Vijay Iyer`ın geleneksel doğaçlama cazın içine `embed` edilmiş modern bir müziği var ve biz bu müziği yarın akşam Salon`da izleme şansına sahip olacağız. Sık sık birlikte çaldığı davulcusu Tyshawn Sorey`in dediği gibi `tarihsel bir çağdaş müzik yapıyoruz. Soylu bir caz geleneğinin günümüz içindeki sosyal yansımalarına kulak veriyoruz, müziğin mistik ve aşkın gücünü keşfetmeye çalışıyoruz` diyor.